Refugie

The former refuge houses in Mechelen, of distant abbeys and monasteries

Refugie van Sint-Truiden aan 't Groen Waterke te Mechelen

Het refugehuis of korter het of de refugie (of als in het Latijn het refugium) van een in een tamelijk verre streek gevestigde rooms-katholieke abdij of klooster kon een functie hebben in strikte betekenis als toevluchtshuis, waarin ook archieven en kostbaarheden veilig gesteld waren. Daarnaast deed het veelvuldig dienst als retraiteoord en kon het de rol vervullen van een onofficiële ambassade of consulaat, lobbying centre en antenne in een invloedrijke stad.

Gezien Mechelens historisch belang vooral in de 15e en 16e eeuw en ook daarna als zetel van de primaat van de kerkprovincie België (sinds lang voor de onafhankelijkheid van de gelijknamige staat, Belgica en Belgium geheten), die in elf gevallen een kardinaal en dus potentieel adviseur van de paus was, zal het niet verbazen dat er een groot aantal refugies binnen de stadsmuren gevestigd zijn geweest.

Van langsom verloren de refugies hun reden tot bestaan. Als ze dan niet verkocht werden en/of een geestelijke herbestemming kregen, dienden ze als luxueuze stadsresidenties voor abten, of raakten al dan niet in verval als vastgoedinvestering. De tijdsgeest van de 18e eeuw, met bemoeiingen van 'Keizer-Koster' Jozef II, steeds meer sluitingen van abdijen en conventen en uiteindelijk de Franse Revolutie, bespoedigden hun verdwijning.

Enkele van de gebouwen staan nog recht:

• de refugie van Sint-Truiden in de Schoutetstraat 3–5, van rond 1500 tot 1611 en sinds iets voor de Eerste Wereldoorlog provinciaal bezit edoch ten bate van het Aartsbisschoppelijk Paleis; restauratiewerkzaamheden eind de 20e eeuw;
• de refugie van Villers aan de Persoonshoek, sinds de 14e eeuw doch heropgebouwd rond 1577, heden gerenoveerd tot het Hof van Villers, een geheel van serviceflats;
• de refugie van Tongerlo op de hoek Schoutetstraat–Kanunnik De Deckerstraat,, van 1483 tot 1797, werd nog rijkswachtkazerne, en sinds 1985 Koninklijke Manufactuur De Wit;
• de refugie van Grimbergen in de Onze-Lieve-Vrouwestraat, waar de Jazzzolder ontstond en haar naam aan dankt;
• de refugie van Rozendaal in de Bleekstraat, verwaarloosd en in verval.

Andere refugia, voornamelijk 15e- en 16e-eeuwse, werden afgebroken of onherkenbaar verbouwd:

• de refugie van de abdij van Saint-Hubert in de Ardennen, (Kattenberg);
• de refugie van de abdij van Aulne (Tichelrij);
• de refugie van de abdij van Heylissem, (Begijnenstraat) in Het Spijker tijdens de 16e eeuw;
• de refugie van de abdij van Boudelo, op welker gronden in 1630 de Begijnhofkerk gebouwd werd;
• de refugie van de abdij van Averbode (Bruul, midden tussen de hoek van de Hazestraat en de toegang tot de Kruidtuin), waarvan in 1870 het laatste spoor verdween na de verkoop in 1797;
• de refugie van de abdij van Affligem (Oude Beggaardenstraat bij Wollemarkt), in 1717 mede ingepalmd door het Aartsbisschoppelijk paleis;
• de refugie van de abdij van Vorst (Schoutetstraat, nabij de Wollemarkt), [vermoedelijk] een deel van de voormelde latere refugie van Sint-Truiden;
• de refugie van de Sint-Michielsabdij van Antwerpen, althans in 1559 als een gedenksteen op de binnenkoer vermeldt, welke abdij het moederhuis was voor de abdijen zowel van Averbode als van Tongerlo; heden gekend naar latere bestemmingen als de Onze-Lieve-Vrouw-van-Leliëndaalkerk of "de Jezuïetenkerk in de(n)  Bruul";
• de refugie van de abdij van Sint-Bernard[u]s-aan-de-Schelde (inzake te Hemiksem) (Nieuwe Beggaardenstraat, recht over Arme Clarenstraat), was in 1633 herbouwd, inmiddels het rond 1900 opgetrokken Sint-Jozefinstituut;
• de refugie van de abdij van Kortenberg (Adegemstraat);
• de refugie van Leliëndaal aan de Ganzendries alwaar de uit het Onze-Lieve-Vrouw van Leliëndaalklooster te Hombeek verjaagde zusters toevlucht hadden gevonden vooraleer te verhuizen naar de hogergenoemde voormalige refugie van Sint-Michiels, waarna die aan de Ganzendries in 1633 verbouwd werd tot kapucijnenklooster.

Externe links

Refugie van Grimbergen aan achterzijde

• Bij de betreffende refugies vermelde bronnen kunnen hieronder aangeklikt worden voor meer gedetailleerde, vooral historische en beschrijvende informatie want Onroerend Erfgoed blijkt niet steeds over de meest actuele gegevens te beschikken.

Bronnen

• Mechelen binnenstad (ID: 26655). De Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. Onroerend Erfgoed (Vlaamse Overheid). Nagezien 2013-07-31.
• Dhanis, M. C. H.. Opkomst en bloei van het Christendom in Mechelen, eerste boekdeel p. 158-159. Drukkerij A. Steenackers-Klerk (1857). Nagezien 2014-03-08. (refugies welke al in 1416 bestonden)